Uydurmalar və reallıqlar

Tarix - yalnız keçmişin tozlu səhifələri deyil. O, insanlığın yaddaşıdır; xalqların sevinci, göz yaşı, hünəri və xəyanətidir. Tarix - yaşanmış, iz buraxmış, unudulmuş, yenidən xatırlanmış bir həyatın bütöv aynasıdır. O, bir millətin kimliyidir, yaddaşdan silinsə, varlığını itirər. Amma tarix yalnız baş vermiş hadisələrin sadalanması deyil. Tarix - izahdır. Təhlildir. Tarix nə baş verdiyini deyil, niyə baş verdiyini soruşar. Sual verər: "Nə üçün bir imperiya süqut etdi?", "Niyə bir xalq ayağa qalxdı?", "Necə oldu ki, bir fikir dünyanı dəyişdi?" Tarix-insanların zamanla olan münasibətidir. Zaman isə amansızdır; keçmişi daşıyanlar ya unudular, ya da örnək olarlar. Burada seçim bizə aiddir: keçmişə baxıb öyrənməkmi, yoxsa unutmaq və eyni səhvləri yenidən təkrarlamaqmı? Əsrlər boyu fatehlər gəlmiş, dövlətlər qurulmuş, darmadağın olmuş, məmləkətlər yanmış, xalqın dilində dastanlar doğmuşdur. Lakin bunların hamısı -yalnız torpaq, silah, qan deyil. Bütün bu proseslərin arxasında insan var, onun əqidəsi, arzusu, qorxusu, və zamanla apardığı mübarizə. Tarix həm də bir güzgüdür - təkcə xalqlara yox, fərdlərə də özünü göstərər. Bir tarixçi keçmişə baxanda sadəcə bir sənəd araşdırmır - o, insana baxır. İnsanın öz nəfsinə, hakimiyyətə, inanca, ailəyə və düşmənə münasibətinə... Bəli, tarix keçmişdə qaldı. Amma insan dəyişmədikcə, o keçmiş yenidən və yenidən yaşanacaq. Elə bu səbəbdən tarix oxumaq sadəcə bilik toplamaq deyil - həyatın dərinliyini anlamaqdır. Bu kitabda sadəcə illər deyil, ruhlar danışacaq. Sadəcə idealar yox, xalqın səssiz fəryadı da eşidiləcək. Və hər bir səhifədə bir sual səssizcə səslənəcək: Sən bu tarixin içində haradasan?