AZ
Nobel mükafatı dünyada ən prestijli beynəlxalq mükafatlardan biri hesab edilir. Bu mükafat 1895-ci ildə İsveçli ixtiraçı, mühəndis və sənayeçi Alfred Nobel tərəfindən təsis edilib və Nobel mükafatlarının əsası onun vəsiyyəti əsasında qoyulub. Alfred Nobel dinamitin ixtiraçısı kimi tanınırdı, lakin bu ixtira silahlanma yarışına səbəb olduğuna görə o, öz irsini fərqli bir istiqamətə yönəltmək qərarına gəldi. Onun arzusu elmin, mədəniyyətin və sülhün inkişafına kömək edəcək bir fond yaratmaq idi. Bu fond hər il ən dəyərli töhfə verən fərdləri mükafatlandırır.
Nobel Mükafatlarının Tarixi və Kateqoriyaları
Nobel mükafatları ilk dəfə 1901-ci ildə təqdim olunmağa başlandı. Mükafat ilkin mərhələdə beş kateqoriyanı əhatə edirdi: Fizika, Kimya, Fiziologiya və ya Tibb, Ədəbiyyat və Sülh. Bu kateqoriyalar Nobelin vəsiyyətində aydın şəkildə göstərilmişdi. Nobel Sülh Mükafatı xüsusilə diqqətəlayiqdir, çünki bu mükafat dünyanın daha sülhsevər bir yer olması üçün çalışan insanlara verilir. 1968-ci ildə isə İsveç Bankı tərəfindən iqtisadiyyat sahəsində də Nobel mükafatı təsis edildi, beləliklə, Nobel Mükafatlarının siyahısına daha bir kateqoriya əlavə olundu.
Mükafatın Seçim Proseduru və Nüfuzu
Nobel mükafatları laureatları mürəkkəb və təfərrüatlı bir seçim prosesi ilə təyin edilir. Hər il minlərlə fərqli ekspert, elm adamı, akademik və təşkilat Nobel mükafatlarına namizədliyini irəli sürür. Bu namizədlərin adları məxfi saxlanılır və seçim prosesi çox vaxt illərlə davam edən dərin elmi və ya mədəni tədqiqatlara əsaslanır. Nobel mükafatının laureatı olmaq nəinki beynəlxalq səviyyədə tanınma deməkdir, həm də həmin şəxsin və ya təşkilatın elmi, mədəni və ya sosial töhfələrinin əhəmiyyətinin təsdiqidir.
Mükafatların dünya miqyasında nüfuzu o qədər genişdir ki, laureatların adları tez-tez dünya tarixinin ən böyük şəxsləri arasında çəkilir. Nüfuzlu laureatlar arasında Albert Eynşteyn, Mariya Küri, Nelson Mandela, Martin Lüter Kinq və Qabriel Qarsiya Markes kimi adlar yer alır. Nobel mükafatını almaq bir çox insan üçün həyatın ən böyük nailiyyəti hesab edilir.
Tənqidlər və Qalmaqallar
Nobel mükafatları da zaman-zaman tənqidlərə məruz qalır. Xüsusilə, Nobel Sülh Mükafatı ilə bağlı qalmaqallar geniş müzakirə olunur. Bəzi mükafatların siyasi motivlərlə verildiyi iddia olunur, bu da beynəlxalq ictimaiyyətdə mübahisələrə səbəb olur. Məsələn, 2009-cu ildə ABŞ prezidenti Barak Obamanın Nobel Sülh Mükafatı alması bəzi tənqidçilər tərəfindən vaxtından əvvəl verilmiş bir qərar kimi qiymətləndirildi. Digər tərəfdən, ədəbiyyat mükafatı ilə bağlı da bəzi qərarlar tənqid edilir, çünki laureatların əsərləri hər zaman geniş oxucu kütləsi tərəfindən bəyənilməyə bilər. Buna baxmayaraq, Nobel mükafatları ümumilikdə beynəlxalq ictimaiyyətin ən etibarlı və nüfuzlu mükafatı olaraq qalır.
Nobel Mükafatlarının Cəmiyyətdə Yeri
Nobel mükafatları cəmiyyətin gələcəyini formalaşdırmaqda böyük rol oynayır. Hər il keçirilən Nobel mükafatlarının təqdimetmə mərasimi milyonlarla insan tərəfindən izlənilir və dünyanın hər yerində bu mükafatlar böyük həyəcanla qarşılanır. Nobel mükafatı laureatlarının işləri məktəblərdə, universitetlərdə və tədqiqat mərkəzlərində öyrədilir, onların elmi və sosial töhfələri gələcək nəsillərə ilham verir.
