AZ
Həyatı və mühacirət illəri
Banin 1905-ci ildə Bakıda, neft milyonçusu Mirzə Əsədullayevin ailəsində doğulub. Uşaqlıq illəri zəngin, lakin patriarxal ailə mühitində keçib. Sovet hakimiyyətinin qurulmasından sonra ailəsi ilə birlikdə əvvəlcə İstanbula, daha sonra isə Parisə köçüb. Parisdə Banin yalnız bir mühacir kimi deyil, həm də ədəbi həyatın fəal iştirakçısı kimi tanınıb. O, burada müxtəlif peşələrdə çalışaraq həyatını davam etdirməklə yanaşı, özünü yazıçı kimi formalaşdırıb.
Paris onun üçün həm azadlıq, həm də özünü kəşf dövrü olub. Banin burada Avropanın intellektual mühitində tanınmış yazıçılar və filosoflarla — André Gide, Henry de Montherlant, Albert Camus, André Malraux — dostluq qurub. Bu əlaqələr onun ədəbi dünyagörüşünü zənginləşdirib və əsərlərinə beynəlxalq perspektiv əlavə edib.
Ədəbi yaradıcılığı
Baninin yazıçı kimi tanınmasına səbəb onun ədəbi irsi və xüsusilə memuar janrında yaratdığı əsərlərdir. Əsərlərində əsas mövzular mədəniyyətlərarası qarşılaşmalar, qadın kimliyi, azadlıq və yadlıq hissi, həmçinin insanın daxili mübarizəsidir.
Baninə şöhrət gətirən əsərləri:
-
“Qafqaz günləri” (1945) – Bakıda keçirdiyi uşaqlıq illərini, ailəsinin zəngin və ziddiyyətli həyatını və Azərbaycan cəmiyyətinin müxtəlif təbəqələrini təsvir edir.
-
“Paris günləri” (1947) – Parisdəki mühacir həyatını, yadlıq hissini və qərb ədəbi mühitini əks etdirir.
-
“Ernst Yüngerlə görüş” (1951) – məşhur alman yazıçısı Ernst Yünger ilə görüşlərini və diskussiyalarını əhatə edir.
-
“Mən opiumu seçdim” (1959) – şəxsi seçimlər, mənəvi mübarizə və azadlıq axtarışlarını təsvir edir.
-
“Sonra” (1961) – keçmiş və gələcək arasında insanın daxili dilemmasını göstərir.
-
“Xarici Fransa” (1968) – Şərq və Qərb mədəniyyətləri arasındakı münasibətləri araşdırır.
-
“Sonuncu ümidin zovu” (1971) – insanın son ümidlərini və azadlıq arzusunu mövzu alır.
-
“Ernst Yüngerin portreti” (1971) və “Ernst Yünger müxtəlif sifətlərdə” (1989) – Yünger haqqında ədəbi portret və fərqli baxış bucaqları təqdim edən əsərlərdir.
Banin həm də esse və publisistik yazılarla diqqət çəkib, Şərq və Qərb arasında dialoq yaratmağa çalışıb. Onun əsərlərində həm Azərbaycan mədəniyyətinə, həm də Parisin ədəbi həyatına dair dərin müşahidələr yer alır.
İrsi və əhəmiyyəti
Banin Parisdə vəfat edib, lakin onun əsərləri bu gün də aktuallığını qoruyur. O, Azərbaycan qadınının ədəbiyyat sahəsində səsini dünyaya çatdıran, mühacir həyatı və mədəniyyətlərarası qarşılaşmaları ustalıqla təsvir edən yazıçılardan biridir.
2025-ci il Baninin 120 illik yubileyi olaraq qeyd olunur. Bu yubiley yalnız bir yazıçının deyil, həm də mədəniyyətlərarası körpü quran, öz köklərini qoruyaraq dünyaya açılan qadın obrazının xatirəsinə həsr olunur. Onun həyatı və yaradıcılığı oxuculara həm mədəniyyətlərarası dialoqu, həm də fərdi azadlığı xatırladır.
